Chợ Gành - Phú Yên

Ăn tôm thì nhớ chợ Gành
Ăn tương thì nhớ đậu nành Trung Lương

< Chợ Gành - Phú Tân.

Chợ Gành thuộc thôn Phú Tân, xã An Cư nổi tiếng trong các ngôi chợ huyện Tuy An. Phú Tân nguyên Quán Mới thôn, hạ tổng Đồng Xuân, đông giáp thôn Phú Sơn lấy đầm làm giới. Tây và bắc giáp xã Hà Thanh, nam giáp thôn Mỹ An. Diện tích sở hữu 3 mẫu 3 sào, diện tích địa phận 112 mẫu. Trước kia chợ nằm cạnh Quốc lộ 1A, cách ngã ba Phú Tân chừng 100m. Ra khỏi đèo Quán Cau là đến chợ. Mặt bằng chợ hẹp, phía đông giáp quốc lộ 1A, ba bên còn lại là xóm làng, nhà cửa dân ở chen chúc.

Chợ họp chín phiên vào những ngày âm lịch có số 3, 7 và 10, tháng thiếu phiên họp ngày 29. Dân cư các vùng nam Tuy An mang thổ sản như ngô, sắn, đậu, nếp, gạo, thuỷ sản như cá, tôm, sò, sứa của đầm Ô Loan và các loại cá mực từ Nhơn Sơn xã An Hoà và Long Thuỷ xã An Phú.

Chợ phiên đông đúc nên thường chiếm lòng đường Quốc lộ, gây trở ngại giao thông nên chính quyền địa phương cho xây cất một ngôi chợ mới phía ngoài cách 300 mét. Vừa cao ráo vừa rộng rãi, lều chợ diện tích 360m2 lợp bằng tôn. Chợ mới họp vào buổi sáng, không còn phiên chính nữa. Chợ họp thường xuyên mà đông là nhờ dân thôn Phú Tân, Tân Long xã An Cư có mật độ cao. Mỗi thôn trên dưới 700 hộ, làm nghề nửa ngư nghiệp, nửa nông nghiệp nên thuỷ sản và nông sản khá dồi dào.

Thôn Phú Tân có hộ gia đình đông đúc quanh một ngọn đồi thấp, nhà cửa chi chít ở ba khu vực, được gọi bằng vùng: vùng 1 từ cuối thôn đến đầu cầu Long Phú, vùng 2 từ đầu cầu Long Phú đến trên bến đò khoảng 100m, vùng 3 từ ranh giới lên đến Quốc lộ phía bắc ra khỏi chợ Gành, phía nam đến chân đèo Quán Cau.
Vùng 1 dân làm nghề nông và làm nghề dệt chiếu, vùng 2, vùng 3 dân làm nghề nông và một số làm nghề chài lưới.

Nghề dệt chiếu trên toàn tỉnh Phú Yên chỉ có 3 nơi. Chợ Gành (vùng 1 Phú Tân), xóm Chiếu phường 5 thị xã Tuy Hoà và Hoà Hiệp Nam huyện Tuy Hoà. Dệt chiếu phải có nguyên liệu chính là lát, lát là giống cây được trồng nơi sình lầy nước ngọt pha nước mặn. Lát thích hợp nơi cửa sông  gần đầm  hoặc biển. Phú Tân có diện tích trồng cây lát đến 7,8 hécta, ở Tân Long có diện tích 3,4 hécta. Ở Tân Long trồng lát, nhưng dân không làm nghề dệt chiếu, nên lát đều đem bán cho dân vùng 1 Phú Tân.

Lát trồng trên ruộng thôn Phú Tân gốc trắng xanh, lát này rất tốt, vừa bền vừa tươi màu. Lát trồng trên ruộng thôn Tân Long, gốc vàng sẫm độ bền và màu sắc kém thua. Những năm gần đây, do phù xa sông Cái bồi lấp, lát Tân Long phẩm chất không thua kém bao nhiêu so với lát Phú Tân.

Vùng 1 Phú Tân nhà nào cũng làm nghề dệt chiếu. Nghề dệt chiếu vất vả khó nhọc từ khâu cắt lát, chẻ lát, phơi lát, tốn rất nhiều công phu, đến khâu pha màu nhuộm lát cũng phải có kỹ thuật mới tươi và lâu phai. Với cung cách dệt chiếu thủ công nên tốn kém khá nhiều thời gian, giá thành một đôi chiếu không đủ cho tiền công, ngang bằng với làm nghề khác. Nhưng nghề dệt chiếu phần lớn làm trong nhà râm mát, người trong gia đình đều tham gia được. Lại có thể làm hằng năm, làm thêm về đêm. Số tiền tuy không nhiều nhưng là nghề truyền thống nên cố giữ.

Chiếu tiêu thụ khắp nơi, nhất là các xã vùng cao. Thường thì những người làm chiếu mang đến bán các vùng này để đổi lấy thổ sản đem về dùng. Chiếu Phú Tân (chợ Gành) nổi tiếng là nhờ độ nước mặn đầm Ô Loan nên lát tốt, cọng lát dài, độ bền dai và chỉ dùng dệt chiếu là chỉ thơm tàu, chắc hơn chỉ trân nhiều. Những năm gần đây chỉ trân giá rẻ nên dân mua loaị này về dệt, còn dùng chỉ thơm tàu khi có ai đặt mua.

Năm 1997, tại hội chợ triển lãm Nha Trang (Khánh Hoà), chiếu Phú Tân (Chợ Gành) được công nhận đạt huy chương đồng do tiêu chuẩn bền đẹp.

Chợ Gành cũng như các chợ khác trong vùng đều có tôm đầm Ô Loan đem bán. Nơi đánh bắt tôm ở các thôn Phú Sơn xã An Ninh (nghề đăng), thôn Tân Qui, Xuân Hòa xã An Hải (nghề đáy), thôn Tân Hòa xã An Hòa (lưới, trể). Trước năm 1945, số tôm làm ra, một số chuyển về bán ở chợ Dinh (phủ lỵ Tuy Hòa) còn thì đem bán ở các chợ Tuy An. Ngày nay, tôm là món ăn ngon hợp khẩu vị nên các loại tôm sú, tôm rằn đều được xuất khẩu. Vài năm gần đây, khu vực quanh bờ đầm Ô Loan có nhiều hồ nuôi tôm vì vậy môi trường bị ô nhiễm nặng.
Xem thêm >

Theo Nguyễn Đình Chúc (báo Phú Yên)