Bàn A thập cảnh

Đầu thế kỷ 19: vùng  đất này thuộc tổng Đại Bối, huyện Đông Sơn, phủ Thiệu Hóa (trước là phủ Thiệu Thiên). Năm 1900, hai tổng Vận Quy và Đại Bối của huyện Đông Sơn được chuyển vào huyện Thuỵ Nguyên, cùng phủ Thiệu Hóa. Sau Cách mạng Tháng Tám: thành lập huyện Thiệu Hóa, 3 xã này thuộc huyện Thiệu Hóa.

Năm 1977: sát nhập vào huyện Đông Sơn thành huyện Đông Thiệu, 3 xã này thuộc huyện Đông Thiệu. Năm 1982 huyện Đông Thiệu đổi lại là huyện Đông Sơn, 3 xã này thuộc huyện Đông Sơn. Năm 1996, huyện Thiệu Hóa mới tái lập. Sau đó, khu vực Thiệu Khánh - Thiệu Vận mới được đưa vào TP Thanh Hóa đầu năm 2012.

< Nhánh rẽ vào chùa cạnh núi Vồm và làng Vồm.

Đây là 1 vùng đất rất cổ, một trong những nơi phát hiện dấu tích loài người sớm nhất Việt Nam.

Khu vực này còn được biết đến bởi cảnh quan sơn thủy hữu tình mà người xưa gọi là Bàn A Thập Cảnh: mười cảnh đẹp xung quanh núi Bàn A (núi Vồm - Thiệu Khánh)

< Chùa Vồm nằm ven chân núi.

Chùa Vồm thắng cảnh Bàn A,
Non xanh nước biếc như là Trúc lâm.
Cánh buồm no gió Bến tuần,
Văn nhân mặc khách dừng chân thơ đề.

Mái vàng mang nặng hồn quê,
Ấm trong nắng mới say mê bao người.
Hương thơm tỏa bốn phương trời,
Hữu duyên ta lại gặp người tri âm...

< Tượng Phật được khắc trực tiếp vào núi đá, đây là sự độc đáo nhất của chùa Vồm.

... Trống rung thức tỉnh mê lầm,
Gió thổi nghiệp chướng xoay vần về đâu.
Chữ Tâm ta bắc nhịp cầu,
Chuông ngân vang vọng ngàn sau chốn này.

Tình người hương đất nồng say,
Trúc lâm nguồn sáng dựng xây đạo Vàng.
Suối Từ như mãi âm vang,
Pháp thiền soi sáng đạo tràng trúc lâm...

< Từ làng Vồm nhìn ra núi Bằng Trinh, xa xa là núi Đọ.

Làng Vồm thuộc huyện Đông Sơn, nằm giữa một vùng đất cổ ngày nay còn lưu lại nhiều dấu tích người xưa.

Người xứ Thanh thường gọi một loại nồi đất to là “nồi vồm” chính là vì nó được sản xuất ở làng Vồm, bán khắp chợ quê.

< Núi Vồm không cao nhưng sừng sững...

Dân gian kể rằng núi Vồm chính là do ông Vồm ngã xuống mà thành. Núi Vồm có tên chữ là Bàn A còn nổi tiếng vì là trung tâm của 10 cảnh đẹp thiên tạo và nhân tạo gồm:

“Khánh bằng liệt chướng
Lương mã song phàm
Thạch tượng dục hà
Linh quy hí thủy
Cổ độ kỳ đình
Viễn sầm yên thụ
Cô thôn mao xá
Cách ngạn thiền lâm
Sơn hạ ngư ky
Giang trung mạc phố”.
Đúng 10 cảnh đẹp.

Có thể nói về các cảnh đẹp như sau:

- Khánh bằng Liệt Chướng: Núi Bằng trinh đối diện dăng hàng với núi Vồm như màn chướng. Ngày nay, núi đã bị dân làm đá đẽo mất một phần.

Khánh bằng Liệt Chướng

- Lương mã Song phàm: Nơi đây là nơi sông Lương (sông Chu) và sông mã gặp nhau, Ngã Ba Bông, Ngã Ba Đầu, sóng nước mênh mang, thuyền bè tấp nập.

Lương mã Song phàm

- Thạch tượng Dục hà: Voi đá tắm sông. Voi là núi Voi bên bờ sông, như đang muốn ào xuống dòng nước.

Thạch tượng Dục hà

- Linh quy Hí thủy: Rùa thiêng vờn nước. Rùa tức núi Đọ, là một địa bàn cư trú của ngươi tối cổ, di chỉ đồ đá cũ nổi tiếng.

Linh quy Hí thủy

- Cổ độ Kỳ đình: nhà treo cờ ở bến đò. Nơi Ngã Ba Đầu triều đình cho đặt một trạm dịch, những ngày khánh tiết thường tổ chức lễ lạt, treo cờ.

- Viễn sầm Yên thụ: Dứng ở làng Vồm nhìn phía nào cũng thấy núi non rừng già mờ xa, phía nam là núi Nưa, nơi Bà Triệu khởi nghĩa, phía đông là dãy Đông Sơn 99 ngọn huyền thoại.
- Cô thôn Mao xá: Những ngôi làng dưới chân núi vắng vẻ gợi nhớ, gợi cảm.
- Cách ngạn Thiền lâm: Bên kia bờ sông là cánh rừng có ngôi chùa. Ngôi chùa này dựng từ năm Quang Thuận 1460, rất lớn, có tháp chín tầng.
- Sơn hạ Ngư ky: ghềnh nước cho thuyền bè qua lại, vừa hiểm nghèo vừa hùng vĩ.
- Giang trung Mục phố: giữa sông nổi lên những doi cát trắng, mịn màng, chiều chiều lũ mục đồng lùa trân ra nô đùa tắm táp…

Vì là nột ngôi làng có vị trí, cảnh đẹp như thế nên làng Vồm đã lưu bước chân nhiều bậc thi nhân, vua chúa. Lê Hiến Tông (1948 – 1504) là người đầu tiên khắc thơ trên vách núi. Chúa Trịnh Sâm (1767 – 1782), một vị chúa lừng danh và cũng là một nhà thơ lớn cũng đã đến đây làm thơ về núi, về chùa.

Tiến sĩ Ngô Thì Sĩ, một trong những cây bút của Ngô gia văn phái lừng danh, có một thời làm quan trị nhậm ở Thanh Hóa. Ông đã cho dựng ờ làng Vồm một ngôi chùa nhỏ, làm thơ ca ngợi thập cảnh:

Núi Bàn A! Núi Bàn A!
Trước kia ta đã từng khăng khít với ngươi
Nay ta nhớ ngươi ghi lại mấy lời, làm cho ngươi được rạng thêm…

Làng Vồm ở vị trí chung quanh có những cái tên rất quen thuộc với giới khảo cổ và những ai quan tâm đến cổ sử. Các địa danh di chỉ như: núi Đọ, Thiệu Dương, Đông khối bên này và bên kia sông là Hằng Lý, Quỳ Chử, Hàm Rồng…

Đến làng Vồm bên bờ sông Mã ta không chỉ được thưởng lãm 10 cảnh đẹp mà còn tận thấy một vùng non nước cổ xưa còn nhiều dấu tích đến ngày nay.

Theo Xuthanhnet Wordpress, Tocnguyenxuan